Sen na szlaku: karimata, materac, mata samopompująca

Gdy wziąć pod lupę sprzęt do spania na szlaku, dwóm rzeczom poświęcamy sporo uwagi: to namiot/tarp i śpiwór. Trzeci, czyli mata, zazwyczaj wybierany jest „jak leci”. Warto jednak przemyśleć jej wybór. To, na czym śpisz, odpowiada znacząco za komfort biwaku – bardziej, niż się zazwyczaj wydaje.

Wybór maty na wędrówkę wydaje się banalny: ostatecznie wystarczy kawałek pianki, który zrolujesz i przytroczysz do plecaka. Staje się trochę mniej oczywisty, gdy planujesz wycieczkę z małym plecakiem (przy którym wielka, zwinięta mata będzie przeszkadzać), wyjście na szlak zimą lub marsz na długim dystansie. Jak wtedy dostosować Twoje górskie „łóżko” do panujących warunków?

Podstawa

Na rynku znajdziesz obecnie setki mat przeznaczonych do biwakowania. Zasadniczo można podzielić je na 3 grupy:

• karimaty piankowe,
• maty samopompujące,
• materace dmuchane.

Karimaty to pierwszy i podstawowy wybór turysty. Są tanie, odporne na uszkodzenia (nawet z dziurą po ostrym kamieniu będą działać) i uniwersalne. Zajmują jednak sporo miejsca po zwinięciu i zazwyczaj troczy się je na zewnątrz plecaka. Takie rozwiązanie nie jest złe, póki nie zawadza w marszu. W gęstych zaroślach może jednak przeszkadzać, kiepsko sprawdza się też na silnym wietrze. Podczas trawersu Islandii karimata była moim utrapieniem, zwiększając powierzchnię plecaka i podatność na porywy wiatru.

Maty samopompujące to laminaty pokryte cienkim nylonem, wypełnione elastyczną pianką. Po odkręceniu zaworu, pianka rozpręża się, wypełniając powietrzem. Są grubsze od karimat. Zwiększa to ich ciężar, ale sprawia, że są wygodniejsze i lepiej izolują od zimnego podłoża. Dzięki zdolności do kompresji zabierają też mniej miejsca. Więcej o nich napisałem niedawno w artykule na 8academy.

Materace dmuchane do stosunkowo najnowszy patent. Nie mają nic wspólnego z ciężkimi materacami gumowymi, zabieranymi od dziesiątków lat na kempingi i plaże. Współcześnie to lekkie konstrukcje z nylonu, uszczelnione i wypełniane powietrzem, lekkie i bardzo pakowne. Używają ich miłośnicy długich dystansów i ludzie liczący każdy gram.

Izolacja

Rozważając sen w niskich temperaturach sporo uwagi poświęcamy śpiworom. Znacznie mniej temu, na czym leżymy. To błąd: nasze poczucie ciepła mocno zależy od izolacji od gruntu, którego temperatura bywa nieraz bardzo niska. Szczególnie zimą cienka mata może spowodować niekontrolowaną ucieczkę Twojego ciepła do podłoża.

Jaką grubość wybrać? W opisach poszczególnych modeli znajdziesz współczynnik tzw. „R-value”, będący miarą izolacji dla danej maty. Niestety, europejscy i amerykańscy producenci mają różną definicję tego wskaźnika, wynikającą ze stosowania różnych miar. W USA będą to jednostki imperialne (stopa, funt czy cal). Producenci europejscy stosują układ SI (metry, kilogramy). Efekt? Zerknij na etykiety amerykańską i brytyjską, a odniesiesz wrażenie, że ta pierwsza jest kilka razy cieplejsza. Dokładnie 5,7 raza, bo tyle różni się amerykański „R-value” od europejskiego.

Aby dodatkowo zaciemnić sytuację, niektórzy producenci (np. brytyjski Multimat) używają współczynnika TOG. Tu sprawa jest już łatwiejsza: 10 TOG = 1R, wyrażony w europejskiej skali SI.

Przelicznik jest więc następujący:

10 TOG = 1 R europejski (w jednostkach SI) = 5,7 R USA (w jednostkach imperialnych)

Przykład: moja mata RidgeRest to karbowana pianka o grubości 1,5 cm. Producent deklaruje jej izolację jako R=2,6. Jest to jednak produkt amerykański, co oznacza, że po przeliczeniu na europejskie jednostki SI otrzymamy R= 14,82 lub TOG=4,5.

Takie zamieszanie ostatecznie odbija się na klientach. Skąd można wiedzieć, który z tych dwóch systemów stosuje np. firma z Australii? Choć był dawną kolonia brytyjską, kraj ten przyjął system metryczny. Mimo to, opis techniczny australijskiej maty Sea To Summit zawiera współczynnik R według miary amerykańskiej. Rzut oka na rynek pokazuje, że gros producentów wprowadziło system pochodzący z USA. W tym zestawieniu także go stosuję.

Teoria na bok. Jakiego współczynnika izolacji potrzebujesz? Inaczej mówiąc…

Jak ciepła powinna być mata letnia i zimowa?

Moje doświadczenie jest następujące:

• Planując letni biwak, na któym temperatura w nocy nie spadnie niżej niż 5°C, możesz wybrać matę R = około 1.
• Planując noc przy około 0°C, potrzebujesz współczynnika R = 2-3.
• Sen na mrozie, w okolicach -10°C wymaga ciepłej maty, w współczynniku R = 3-4,5. To typowe warunki także latem w górach wysokich.
• Na konkretny biwak zimowy lub wysokogórski, w temperaturze -20°C i poniżej wybierz matę o współczynniku R = 4,5-6.

Rozmiary

W konkurencji „rozmiar po spakowaniu” przodują materace dmuchane. Puste w środku, zwijają się do rozmiaru butelki 0,7-1 l. Nieco więcej miejsca zajmą maty samopompujące, wypełnione pianką. Pewne modele samopompujące starają się „gonić” za materacami – to ażurowe konstrukcje, w których pianka zajmuje 60-80-% objętości, resztę zaś wypełnia powietrze (Therm-a-Rest EvoLite) Są one czymś pośrednim między tymi dwiema kategoriami. Klasyczne karimaty są z zasady największe i rzadko zmieścisz je do wnętrza plecaka.

Co wybrać?

Idealnym rozwiązaniem na szlak byłaby jedna mata, lekka (a więc i minimalna po zwinięciu), dobrze izolująca od zimna i tania. Niestety, w trójkącie „cena – waga – izolacja” z trzech parametrów da się połączyć tylko dwa. Można więc znaleźć maty lekkie i znakomicie izolujące od podłoża, nawet zimą, jednak za wysoką cenę. Oszczędzając na kasie musisz pójść na kompromis z wagą lub współczynnikiem izolacji. Taka mata nie będzie uniwersalna. Jeśli kupisz dużą i grubą „samopompę” na zimowy biwak w Beskidach, niekoniecznie będzie ona idealna na weekendowy wypad latem.

W praktyce stosuję rozwiązanie, o którym wspomniałem już, opisując mój zimowy system do spania. Przez lata nagromadziłem w szafie sprzętowej 3 różne maty, które dobieram zależnie od warunków i długości wyjazdu. Moje warianty to:

1. „Ultralight”

Patent, który zastosowałem na przejściu Głównego Szlaku Beskidzkiego. Kiedy waga i rozmiar bagażu są absolutnym priorytetem, zabieram do spania 5-mm matę do gimnastyki ze sklepu sportowego. Jest ona przycięta do rozmiarów 102 x 45 cm i idealnie mieści się wzdłuż tylnej ścianki mojego plecaka Salewa Apex 22. Na szybkich przejściach używam jej jako usztywnienia. Fabryczna „płyta” w plecaku waży 90 g, zaś moja lekka mata – 83 g. Stosując taki patent oszczędzam więc na wadze, tak, jakby ciężar mojej maty wynosił zero. Śpiąc na niej, pod nogi podkładam kawałek folii NRC i 1 bluzę.

Komfort snu na 5-mm piance mało komu będzie odpowiadał. Nie zastosowałbym go na długiej wędrówce, podczas której sen i regeneracja są kluczowe. Na szybkich przejściach, kiedy marsz zajmuje 14-15 godzin dziennie, rzadko miewam jednak problemy z zaśnięciem. Cienkie „posłanie” nie ma więc wtedy znaczenia. To jednak patent dla tych, co nie wymagają dużego komfortu.

2. Wędrówka 3-sezonowa

Przez prawie 10 lat moim uniwersalnym patentem była mata RidgeRest Regular. Jej karbowany przekrój sprawia, że przy grubości 15 mm waży 340 g. W teorii trzysezonowa, a więc na temperatury powyżej 0°C, sprawdziła się dobrze także zimą. Zbudowana jest z pianki o zamkniętych porach, nie chłonie więc wody i nawet potraktowana siekierą będzie służyć dalej. Jeśli szukasz czegoś, co daje 100% pewność działania, ale nie wymagasz bardzo dużego komfortu i izolacji – RidgeRest będzie bardzo wszechstronną kombinacją. Jej jedyną wadą jest rozmiar. Nawet ciasno zwinięta i przytroczona do plecaka, znacząco powiększa jego gabaryty, co ma znaczenie na silnym wietrze lub podczas marszu w lesie. Zajmuje połowę tego, co mój 50-litrowy plecak.

Zmniejszając rozmiar mojego bagażu, starałem się też zmniejszać rozmiar mojej maty. Chciałem, by podczas długich wędrówek mieściła się, zwinięta, w bocznej kieszeni plecaka albo jeszcze lepiej – w jego wnętrzu. Priorytetem nie była już izolacja, ale gabaryty po spakowaniu oraz komfort snu. Te warunki najlepiej spełnia materac dmuchany.

Od zeszłego roku zabieram na szlaki materac Sea To Summit Ultralight. To najlżejsza (400g) i najprostsza konstrukcja tej firmy. Powłoka z cienkiego nylonu tworzy jedną komorę. Spodnia i wierzchnia warstwa są w ponad 100 miejscach sklejone ze sobą, tworząc coś przypominającego sieć komórek. Matę należy po po prostu nadmuchać, by była gotowa do snu. Samo napełnianie odbywa się poprzez 2-stopniowy zawór. Otworzenie jego pierwszej części tylko umożliwia wdmuchiwanie powietrza, bez obawy, że będzie się ono cofać. Dopiero otwarcie drugiej pozwala na jego wypuszczenie. Rozwiązanie jest proste i skuteczne. Jej rozmiar (184 x 55 cm, kształt zwęża się ku dołowi) pozwala rozpłaszczyć się na niej w całości nawet wysokiemu użytkownikowi.

Komfort snu jest nieporównywalny z karimatą – 5 cm powietrza robi swoje, pozwalając na regenerację na długim szlaku. Po zwinięciu zajmuje jednak tyle, co butelka 0,5 l, dzięki czemu wcisnę ją do każdego bagażu.

Cienki nylon z początku może budzić obawy. Po pierwsze o możliwość przebicia, po drugie – o dźwięki, jakie będzie wydawał w nocy. To drugie może mieć uzasadnienie, ale dla najbardziej wrażliwych osób: cienki nylon nie skrzypi dużo bardziej niż ten w matach Therm-a-Rest’a czy innych. Jego wytrzymałość testowałem, śpiąc na górskich ścieżkach. Dbałem oczywiście, by w materiał nie wbijały się żadne duże kamienie czy gałęzie. Drobny żwir nie zostawił jednak na powłoce żadnego śladu. Chcąc przedłużyć jej żywotność, pod matę można podłożyć odpowiednio przycięty kawałek nylonu czy Tyveku. Zawsze warto też mieć zestaw naprawczy do Twojej maty.

Alternatywą dla niego jest model Therm a Rest NeoAir Xlite. Przy podobnych wymiarach waży tylko 325 g, dając znacznie wyższy współczynnik izolacji (R=3,2 w porównaniu z 0,7). Jego cena jest już duża.

3. Zima

Materace dmuchane można stosować także zimą. Te bardziej zaawansowane posiadają wewnątrz 2 warstwy komórek powietrznych, a najcieplejsze także wewnętrzną ocieplinę. Najcieplejsze z nich to połączenie niskiej wagi oraz wysokiej izolacji. Jeśli szukasz takiej kombinacji, przyjrzyj się 3 modelom:

• Therm a Rest NeoAir All Season SV
• Therm a Rest NeoAir XTherm
• Sea To Summit Comfort Plus Insulated

Wszystkie posiadają współczynnik R w okolicach 5-6  i grubość 5-6 cm. Przy wadze 540 g w przypadku pierwszego to bardzo dobry wynik. Model XTherm to już tylko 500 g, co jest świetnym osiągnięciem, ale za wyższą cenę. Taki materac jest idealny przez cały rok – wystarczająco lekki, by zabierać go latem, dość ciepły, by służył podczas mroźnej zimy. W moim przypadku używam dość lekkiej, a przy tym ciepłej Therm a Rest NeoAir All Season SV. Jest ona częścią mojego zimowego systemu do spania.

Uwagi na koniec

• Materace lub maty samopompujące dają większy komfort snu, zwłaszcza jeśli sypiasz na boku. Biodra i żebra dużo mocniej wbijają się w podłoże, niż plecy. Jeśli często śpisz właśnie w tej pozycji, rozważ grubszy model maty lub podłożenie pod nią dodatkowej warstwy.
• Grubsze materace i maty są bezpieczniejsze, gdy deszcz przemoczy Twój namiot – śpiąc na nich jesteś wyżej nad poziomem gruntu, niż na cienkiej karimacie.
• Jeśli wybierzesz materac lub matę samopompującą, dbaj o posprzątanie podłoża, na którym śpisz z kamieni i gałęzi. Szczególną uwagę zwróć na gałęzie z kolcami. Jeśli śpisz pod tarpem, dla bezpieczeństwa podłóż pod matę cienki fragment materiału. Zawsze miej też ze sobą mały zestaw naprawczy (klej + łatki).
• Jeśli używasz środka na komary z DEET, unikaj kontaktu substancji z Twoją matą/materacem – co prawda nie narusza ona nylonu, ale niszczy jego impregnację. Trzymaj też matę z dala od kwasów (nylon szybko rozpada się w kontakcie np. z elektrolitem akumulatora) oraz źródeł ognia.
• Maty samopompujące przechowuj rozłożone, z otwartymi zaworami, by umożliwić choćby minimalną cyrkulację powietrza. Materace dmuchane trzymaj luźno złożone, nigdy ściśnięte w ich firmowych pokrowcach.